"Als je familie en baas je niet geloven, ga je eraan"
Folkert van der Krol, Rotterdams Dagblad 16 februari 1999
Incest is een gruweldaad. Maar er ten onrechte van beschuldigd worden is bijna even erg. De Werkgroep Fictieve Herinneringen telt vierenhalf jaar na haar oprichting 220 meldingen van ouders die van de ene op de andere dag een volgens hen niet-gebeurde, vreselijke misdaad op hun bordje kregen geschoven. Van hun volwassen kinderen die beweren, vaak na behandeling door een psychotherapeut, misbruikt te zijn door hun ouders. Voor de beschuldigden is het leven veelal veranderd in een hel op aarde. "Maar ook hele families gaan eronder gebukt," zegt Jan Buijs, lid van de werkgroep.
Sliedrecht - De beschuldiging van seksueel misbruik van zijn destijds 6-jarig nichtje (nu 24) dreunt nog altijs na, Weliswaar is Henk Meiboom onlangs vrijgesproken door de rechter, maar zijn leven is allesbehalve op orde. Elke dag zijn daar de herinneringen aan de ochtend dat de politie hem van zijn bed lichtte, vier dagen vastzette en verhoorde. De strafrechtelijke procedure nam tweeënhalf jaar in beslag en voor de rechtbank hoorde hij anderhalf jaar celstraf tegen zich eisen. De vrijspraak - gevolgd door de recente beslissing van het openbaar ministerie om niet in hoger beroep te gaan - luchtte hem op, maar de woede op zijn nichtje, haar ouders én het openbaar ministerie blijven.
"Iedere dag, gedurende tweeënhalf jaar, pieker je over die valse beschuldiging. Niet alleen ik, maar ook m'n hele familie," zegt Meiboom, die zich volgens zijn nichtje tussen 1986 en 1990 schuldig zou hebben gemaakt aan het seksueel misbruik. Hij is een van de 220 Nederlanders die zich hebben aangemeld bij de Werkgroep Fictieve Herinneringen. Daarin komen lotgenoten samen die zeggen onterecht beschuldigd te zijn van incest.
De verhalen hebben veel van elkaar weg. Het gaat om ouders wier kinderen pas vanaf hun 16e, en van de ene op de andere dag, met de beschuldiging van incest in het verre verleden komen. Vrijwel altijd hebben de kinderen in de jaren voor de aantijging aan het adres van hun ouders een vorm van psychotherapie ondergaan, omdat ze geestelijke problemen hadden.
Jan Buijs van de Werkgroep Fictieve Herinneringen ondervond het aan den lijve. Zijn oudste dochter betichtte hem, nadat ze in België een omstreden therapie had gevolgd, van incest. Hij ontkende. "Tot een rechtszaak kwam het niet. Wel werd Buijs drie jaar geleden ontslagen. Bovendien betrok zijn werkgever de incestbeschuldiging in de ontslagprocedure. Het hoger beroep, dat Buijs (58) tegen zijn voormalig werkgever heeft aangespannen, dient binnen enkele maanden.
Pedofilie
"Laat ik eerst heel duidelijk stellen dat wij incest, pedofilie en alle andere vormen van seksueel misbruik ten zeerste veroordelen," begint hij. "Wij willen de andere kant laten zien, van mensen die ten onrechte zijn aangeklaagd." De werkgroep bestaat volgens hem louter uit ouders die door hun volwassen kind (tenminste 16 jaar) ten onrechte en van de een op de andere dag van incest in een ver verleden worden beschuldigd.
Buijs: "Dikwijls hebben de kinderen een vorm van psychotherapie ondergaan, veelal volgens de recovered memory-theorie die uit de Verenigde Staten kwam overwaaien. Daarbij wordt onder hypnose of via wedergeboorte teruggegaan in het verleden. Soms komen de meest verschrikkelijke verhalen boven bij zo'n hervonden herinnering-therapie: over groepsverkrachting, abortussen en zelfs rituele slachtoffering. Je ziet telkens dezelfde patronen, vaak zelfs aangedikte verhalen terugkeren, vermoedelijk door de contacten met hulpverleners. Terwijl ze nooit aangetoond kunnen worden. Sommige meisjes spraken over abortussen terwijl uit onderzoek bleek dat ze nog maagd waren en in de tussentijd gewoon naar school waren geweest. Zou dan echt niemand iets hebben gemerkt?"
Dean Hamer schrijft in zijn boek 'Living with our genes', dat de psychologie er in de twintigste eeuw op bijna alle fronten naast heeft gezeten. De volgelingen van Freud met hun uitvergroting van de jongste kindertijd hadden het volgens hem bij het verkeerde eind.
Woede
De woede van Buijs richt zich dan ook niet zozeer op zijn kind - dat vindt hij geestelijk niet helemaal in orde - als wel op de psychotherapeut die haar heeft behandeld. De Britse Royal College of Psychiatrists waarschuwde in 1997 al voor onware herinneringen, in de VS wel het 'False Memory Syndrome' genoemd. Aangetoond is dat onder invloed van therapie herinneringen kunnen ontstaan die niet werkelijk hebben plaatsgehad. Technieken als het ondervragen onder invloed van drugs, hypnose, regressietherapie en letterlijke droomduiding worden daarom door het 'royal college' afgeraden. Het is niet bewezen dat dit feiten oplevert. Zogenaamde checklisten leveren evenmin bewijs van betrouwbaarheid, aldus The Royal College of Psychiatrists.
Buijs: "De therapeuten die gebruik maken van dergelijke technieken gaan op zoek naar een oorzaak van de geestelijke problemen van hun patiënt. Hoewel ik ze niet over één kam wil scheren, proberen sommige therapeuten - veelal onder hypnose - in het verleden te graven van patiënten. En dan komt plotseling naar voren dat seksueel misbruik de oorzaak zou zijn." Vervolgens wordt het contact met de ouders verbroken. "Het kind schrijft iedereen in zijn omgeving rücksichtslos af die hem of haar niet gelooft. Voor de ouders betekent dat een enorme klap. Soms zijn die al zeventig als hun kind met die incestbeschuldiging komt. Die mensen komen daar nooit meer bovenop."
Op één hoop
De volgende dreun voor de beschuldigden is de aangifte bij de politie. "Bij de politie werd vroeger alles op één hoop gegooid, omdat richtlijnen ontbraken. Je bent van tevoren al veroordeeld, vroeger gold dat nog meer. Je was toen als ouder volkomen machteloos. Mensen konden ten onrechte van hun bed worden gelicht en plotseling geconfronteerd worden de aanklacht van incest."
Tot nog toe is in alle gevallen, die bij de werkgroep bekend zijn, vrijspraak of seponering gevolgd. "Maar vergeten wordt wat zo'n valse beschuldiging teweeg brengt. Het werkt totaal ontwrichtend in families, met ruzies en echtscheidingen tot gevolg. Families vallen uiteen in twee kampen," zegt Buijs. Hij wordt gesteund door P. van Koppen van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving die onderzoek heeft gedaan naar de problematiek. Volgens Van Koppen veroorzaakt aangifte, opsporing en vervolging bij aangeefsters en bij andere betrokkenen veel leed, terwijl vrijwel geen enkele aangifte tot een veroordeling leidt. 'De manier waarop veel opsporingsonderzoeken worden aangepakt, draagt in sterke mate bij aan het veroorzaakte leed', schrijft hij.
Buijs: "Die valse aangifte nemen we in eerste instantie de therapeut kwalijk. Sommige therapeuten geloven zo'n incestbeschuldiging direct, terwijl het om een gebeurtenis in het verre verleden gaat. Dan moet het kind in die tijd toch symptomen hebben getoond. Daarom zegt de werkgroep: onderzoek het goed. Ga met de omgeving praten en baseer een aanklacht niet alleen op een verklaring van een therapeut of aangeefster. De therapeutische waarheid is immers anders dan de juridische."
Vergeten
Hij vervolgt: "De werkgroep bestrijdt de therapieën die gebaseerd zijn op hervonden herinneringen aan incest. Die moeten worden verboden. Wij geloven niet dat je incest kunt vergeten, zo'n ingrijpende ervaring blijkt altijd op de achtergrond. Daar zet je niet zomaar een punt achter." Buijs wordt in zijn mening gesterkt door wetenschappers als Wagenaar, Merckelbach en Crombag. Zij schreven dat er weinig reden is om aan te nemen dat herinneringen aan ernstig en langdurig seksueel misbruik vergeten kunnen worden. Daarvoor zouden zulke herinneringen te diep ingrijpen in een leven. Volgens een groeiend aantal geheugendeskundigen zitten de stoornissen in de genen, terwijl vroeger - en nog steeds door sommige psychotherapeuten - de oorzaak van vreemd gedrag werd gezocht in opvoeding en traumatische ervaringen als kind.
De meeste aangevers komen niet terug op hun beschuldiging, enkele wel. "Dat zijn de zogenaamde retractors," weet Buijs. "Die gaan echt door een hel. Van enkelen hebben wij de medische dossiers ingezien. Dan sta je versteld hoe sommige therapeuten met suggestieve vragen toewerken naar seksueel misbruik. Langzaam maar zeker komt het beeld van een vader als verkrachter naar voren."
Brokken
"Daarom zeggen wij: stel protocollen op voor therapeuten. Ga er niet bij voorbaat vanuit dat datgene wat bij een therapeut naar voren komt op waarheid berust. Sommige therapeuten zeggen: als de behandeling maar helpt. Als de patiënten door hun belevingswereld gelukkiger worden, vinden ze de behandeling geslaagd. Maar de omgeving zit met de brokken."
"Wij willen de problematiek in groot overleg aan de orde stellen. Waarom komt er geen congres over? De beroepsverenigingen van therapeuten luisteren soms naar ons, maar doen niets met onze kritiek. Het gaat immers om hun eigen hachje. Sommige therapeuten zijn toonaangevend en bij hen dreigt het gras onder de voeten te worden weggemaaid. Bovendien ligt de dreiging van schadeclaims op de loer. In de VS hebben dit soort zaken al tot enorme schadevergoedingen geleid. Dat weet men. De psychotherapeuten vrezen dat dat hier ook gaat gebeuren. Er lopen inmiddels al enkele slepende processen. Maar de uitspraak kan jaren op zich laten wachten. Bovendien kost zo'n rechtszaak veel geld voor de eiser van schadevergoeding."
De vrijgesproken Meiboom, die zegt zijn ervaringen uit de gerechtelijke procedure van tweeënhalf jaar in boekvorm te willen uitbrengen, beraadt zich nog op verdere stappen. "Het kan toch niet zo zijn dat mensen ongestraft iemand kunnen beschuldigen van zo'n ernstig vergrijp. Ik wil in ieder geval de proceskosten terug. Dat geld heb ik gelukkig van m'n baas kunnen lenen. Hij was de enige die er op m'n werk van wist. Voor hetzelfde geld trapt ie je de laan uit. En neem van mij aan: als je baas en familie je niet steunen ga je eraan."
De naam van Henk Meiboom is gefingeerd ter bescherming van de privacy.
'Hypnose en wedergeboorte geen geslaagde therapieën'
Sliedrecht/Utrecht - Therapeutische technieken die zijn gebaseerd op hervonden herinneringen, waaronder hypnose en wedergeboorte, zijn niet geslaagd. Dat zegt secretaris E.L. Beyaert van de Stichting Kwaliteitsbewaking Psychotherapie. Zij is zelf ook psychotherapeut. "Dergelijke technieken berusten op een te gesimplificeerd idee. Therapeuten hebben de oorzaak van geestelijke problemen soms al voor de behandeling in hun hoofd zitten. Het is jammer dat mensen die in geestelijke nood zitten, zich tot dergelijke therapieën aangetrokken voelen. En ik vind het zelfs triest als dergelijke behandelingen leiden tot een onterechte beschuldiging."
De Nederlandse vereniging voor hypnosetherapie en de Nederlandse vereniging van Reïncarnatietherapeuten waren niet voor commentaar bereikbaar.