Zó erg, dat moet wel waar zijn
Martine Borgdorff, Trouw 27 januari 2004
Niet al het seksueel misbruik dat mensen zich na therapie herinneren, heeft echt plaatsgevonden, schrijft de Gezondheidsraad vandaag in haar advies 'Omstreden herinneringen'. Therapeuten en valselijk beschuldigden waarschuwen daar al langer voor. Niettemin nemen journalisten herinneringen aan seksueel misbruik vaak klakkeloos over.
Toen hij twee jaar geleden in de krant berichten las over de omstreden NCRV-documentaire 'Verborgen Moeders', ging er bij dertiger Frank Drost een luide bel rinkelen. In de tweedelige documentaire vertelden Annemarie en Jacqueline over seksueel misbruik door hun vaders. Stelselmatige incest liep meermalen uit op zwangerschap, de vrouwen spraken over illegale abortus, kinderhandel en kindermoord. Zware beschuldigingen aan het adres van hun families, die zich in de tv-programma's niet konden verweren. In kranten uitten de aangeklaagden hun verbijstering, maar pas na twee jaar en de dreiging van een rechtszaak ging de NCRV overstag. Ten onrechte was wederhoor achterwege gelaten. De families kregen excuses en een schadevergoeding. De naam van de maker van 'Verborgen Moeders', Thom Verheul, kwam Frank Drost bekend voor. Evenals zijn verweer op beschuldigingen van eenzijdigheid. Het was de waarheid van de vrouwen die hij wilde laten horen, zo zei Verheul. Daar paste wat hem betreft het principe van wederhoor niet in.
Twaalf jaar geleden, in 1992, maakte Thom Verheul een documentaire over de zus van Drost. In 'De Ontkenning', het filmdebuut van voormalig hulpverlener Verheul, werd het verhaal verteld van de 30-jarige 'Brigitte', die na jarenlang seksueel misbruik lijdt aan een meervoudig persoonlijkheidssyndroom. De film werd de hemel in geprezen. 'Een aangrijpend document humain', 'Een zuivere documentaire', 'Keelsnoerend', juichten recensenten van opiniebladen en kranten. Verheul kreeg voor zijn documentaire een eerste prijs op het Europese filmfestival voor de geestelijke gezondheid 'Psi '92'.
'De Ontkenning' toont een gruwelijk persoonlijk drama. Als gevolg van jarenlange incest heeft Brigitte (niet haar echte naam) zeven persoonlijkheden, die ieder een deel van de traumatische herinneringen op zich nemen. De Dame, de Stoere, de Gekke, het Meisje van het strand, de Stille. Te zien is hoe Brigitte via de verschillende persoonlijkheden probeert de regie over haar leven te houden.
De film paste naadloos bij de tijdgeest. De Eper incestzaak lag nog vers in het geheugen, berichten over grootschalig ritueel misbruik deden de ronde en de discussie over 'hervonden herinneringen' woedde volop. 'Hervonden herinneringen' zijn traumatische ervaringen die uit het geheugen zijn gewist, maar die na therapie weer boven komen. Vaak gaat het om incest en seksueel misbruik. Wie geloofde in het bestaan van 'hervonden herinneringen', wees erop dat de rauwe werkelijkheid het verstand vaak ver te boven gaat. Wie niet geloofde, benadrukte de schimmigheid van het geheugen en de onbetrouwbaarheid van het (onder hypnose) ophalen van traumatische gebeurtenissen. Een vruchtbare bodem voor een film over meervoudig persoonlijkheidssyndroom (MPS), een stoornis die na seksueel misbruik kan ontstaan. Een stoornis ook, die de zus van Frank Drost mateloos boeide. Drost: ,,Mijn zus volgde een opleiding tot maatschappelijk werkster en studeerde af op een scriptie over MPS. Die scriptie was net klaar toen 'De Ontkenning' verscheen.''
Van medewerking aan een documentaire over MPS wist de familie Drost niets af. In het weekeinde dat 'De Ontkenning' in première ging, zat de familie in een Centerparcs-huisje om de 65e verjaardag van vader Drost te vieren. Frank, zijn ouders, broers en aanhang in een huisje. Zijn zus met haar vriendin en diens twee kinderen in het huisje ernaast. Een heel gezellig familie-weekeinde, zegt Frank Drost. Tot hij bij thuiskomst werd gewezen op een krantenartikel over de film 'De Ontkenning'. Bij het artikel stond een foto met een vrouw die verbluffende gelijkenis vertoonde met zijn zus. Drost ging diezelfde avond nog naar de bioscoop. ,,Ik geloofde mijn ogen niet. Mijn zus werd gefilmd in wat ze haar zeven persoonlijkheden noemde en er werden de meest verschrikkelijke beschuldigingen aan het adres van mijn ouders gedaan. Mijn vader zou mijn zus jarenlang hebben misbruikt. Mijn moeder had haar mishandeld, vertelde ze in de film. Ook werd ze gefilmd bij de therapeut die haar verborgen herinneringen onder hypnose naar boven had gehaald. Wij wisten van niets.''
Drost had het misschien kunnen weten, zegt hij achteraf. Het was niet voor het eerst dat zijn zus hun vader beschuldigde. ,,Halverwege de jaren tachtig was mijn zus ook onder behandeling van een hypnotherapeut. Op een van de sessies werd mijn vader geconfronteerd met de verdenking dat hij mijn zus in haar jeugd geestelijk en lichamelijk had misbruikt. Zijn wereld stortte in. Mijn ouders hebben daarna veel gesprekken met mijn zus gehad. Daarin zei ze dat ze het zelf ook niet geloofde, maar dat de therapeut ervan overtuigd was.''
Die kanttekeningen maakten voor de film niets uit. 'De Ontkenning' had lovende recensies, Brigitte werd veelvuldig geïnterviewd, ze trad op in talkshows en werd een veelgevraagde 'ervaringsdeskundige'. Ze verscheen op televisie in 'Rondom Tien', 'De 5 Uur Show' en bij Sonja Barend. Ze stond in bijna alle kranten en vertelde haar verhaal aan HP/De Tijd. Wat de journalisten nauwelijks leken te beseffen was dat het verhaal van Brigitte bovenal haar verhaal was. Beschuldigingen aan het adres van haar vader, die haar vanaf haar zesde maand zou hebben misbruikt, werden door niemand geverifieerd. Het ging immers om een levensgroot trauma, dat Brigitte onder controle hield met zeven verschillende persoonlijkheden. Alle journalisten leken ervan uit te gaan dat iemand die zo beschadigd is, wel de waarheid moest spreken. Alleen de VPRO-gids was kritisch. ,,Hoe weten we zeker dat deze Brigitte misbruikt is?'' vroeg de gids aan documentairemaker Verheul. ,,Brigitte is eraan toe zoals zij eraan toe is, doordat zij de dingen op haar manier heeft ondergaan. Of ze ze echt heeft ondergaan, weet ik niet. Het is haar waarheid'', aldus Verheul.
Intussen probeerde de familie een weerwoord te geven en verdere verspreiding van de film te voorkomen. Pogingen tot een gesprek met Verheul en met Brigitte, die zich inmiddels voor haar familie stilhield, mislukten. De film trok in de bioscoop 30 000 bezoekers, veroorzaakte een vloedgolf aan publiciteit en zou kort daarna door de NCRV op tv worden uitgezonden. Dan kon heel Nederland kennis nemen van Brigitte's beschuldigingen. De familie Drost probeerde dat te voorkomen, maar een briefwisseling met de verantwoordelijke programmamanager van de NCRV mocht niet baten. De NCRV en Verheul waren vooraf overeengekomen geen ruchtbaarheid aan de film te geven. De NCRV vond dat niet passen bij het onderwerp. Dat Brigitte bij het uitkomen van de film toch in talkshows was verschenen, werd door de NCRV opgevat als een schending van de afspraken, zodat de omroep zich uiteindelijk ook niet meer gebonden achtte aan terughoudendheid. Dat de familie inmiddels, met bemiddeling van een therapeute, probeerde met Brigitte in gesprek te komen, maakte de NCRV niets uit. Net zomin als de geestelijke gesteldheid van het gezin Drost. ,,Er is met uiterste zorg gewerkt aan een produkt dat de door u veronderstelde 'emotionele schade' niet zal veroorzaken'', schreef de toenmalige programmamanager Hans Sleeuwenhoek aan de familie. En: ,,Thom Verheul is onze enige gesprekspartner. Voor een antwoord op inhoudelijke vragen dient u zich te wenden tot Thom Verheul en/of Brigitte.''
,,We voelden ons volkomen machteloos tegenover de omroep'', zegt Frank Drost. ,,Mijn ouders begrepen het niet. We hadden geen idee hoe we de trein konden stoppen. Ook voor Brigitte. Want wat er ook aan de hand was, zij verdiende in de eerste plaats bescherming.''
Achteraf heeft Drost spijt dat zijn familie niet naar de rechter is gestapt, zoals de families uit 'Verborgen Moeders' twee jaar geleden wel deden. ,,We hadden geen idee dat zoiets kon. We hebben ons heel lang vooral overdonderd gevoeld.'' De familie is 'door een hel gegaan', zegt Drost en dat is na twaalf jaar nog altijd niet afgelopen. Dat Drost nu zelf de publiciteit zoekt, is omdat hij duidelijk wil maken hoe onzorgvuldig therapeuten en journalisten te werk gaan. ,,Mijn zus verschijnt nog steeds in allerlei publicaties en tv-programma's. Al twaalf jaar lang vertelt zij een verhaal dat niet wordt gecheckt, ze gebruikt steeds andere namen. En er komen steeds meer zaken bij. Er zou kinderporno van haar zijn gemaakt, ze zou zwanger zijn geraakt na incest. Toen de affaire-Dutroux in België speelde, zou zij ook opeens slachtoffer zijn geweest van een pornonetwerk. Het verhaal wordt steeds groter. Onlangs stond ze nog in De Telegraaf, met een foto op de plek waar ze haar drie door incest verwekte kinderen zou hebben begraven. Net als de vrouwen in 'Verborgen Moeders'.''
Pogingen om met Brigitte te praten mislukten steeds, zegt Drost. ,,Heel sporadisch had ze nog weleens contact met mijn ouders. Mijn vader nam het haar uiteindelijk niet kwalijk. Ze heeft ook nooit politie-aangifte gedaan.'' Vader Drost is inmiddels overleden, maar de rest van de familie ondervindt nog steeds de gevolgen van 'De Ontkenning'. ,,Het is een klein dorp hier. Mensen spreken ons aan op wat mijn zus op tv of in de krant zegt.'' De familie heeft onlangs alsnog juridisch advies ingewonnen, maar een aanklacht tegen de NCRV is waarschijnlijk verjaard. Het gaat niet om geld, benadrukt Drost. ,,Het gaat om het principe. Kennelijk mogen journalisten schrijven en uitzenden wat ze willen. Conclusies van onbetrouwbare therapeuten worden klakkeloos overgenomen. Mensen worden aan de schandpaal genageld, zonder zich te kunnen verweren. Dat vind ik nog erger dan de verzinsels van mijn zus.''
De NCRV wil niet op verhaal van Frank Drost ingaan. Desgevraagd laat de omroep weten 'geen aanleiding te zien om twaalf jaar na dato de discussie over 'De Ontkenning' te heropenen'. ,,Als andere media dat wel willen, komt dat voor rekening van die media'', zegt Cees Labeur, manager informatieve tv-programma's van de NCRV. ,,Enkele jaren geleden hebben we onze tekortkomingen bij de documentaires over 'Verborgen Moeders' erkend en de daarbij behorende schade in overleg met alle partijen afgehandeld. Daarmee is voor ons de omstreden kwestie van de zogeheten hervonden herinneringen afgesloten.''
Voor Drost is de discussie nog niet gesloten. Dat de Gezondheidsraad inmiddels ruiterlijk erkent dat therapie fictieve herinneringen aan misbruik kan oproepen, is een stap vooruit. Net als het advies aan therapeuten om zich daarbij neutraal op te stellen. Maar het is de vraag of journalisten dat voorbeeld zullen volgen. Drost vroeg in de afgelopen jaren verschillende journalisten en programmamakers waarom de feiten rond zijn zus niet waren nagegaan. De meeste haakten af, volgens Drost omdat ze zelf ook in de luren waren gelegd en zich in hun eer als journalist aangetast voelden. Drost belde ook de redactie van De Telegraaf, waarin de meest recente publicatie over zijn zus stond. ,,Toen werd mij doodleuk gevraagd waarom ik zo zeker wist dat mijn zus loog. Had ik soms staan graven op de plek waar zij haar uit incest verwekte kinderen had begraven? Dat vind ik verbijsterend.''