Strijd over 'valse zeden' pas ontbrand

Mr. Chris Veraart, Noordhollands Dagblad 10 februari 2004

Herinneringen aan seksueel misbruik die tijdens therapie naar boven komen, kunnen niet worden gebruikt in een juridisch proces. Het is een van de conclusies van de Gezondheidsraad in een advies aan de regering.

'Ik breng de vrouw onder hypnose door van één tot vijf te tellen. Ze schiet onmiddellijk in de regressie. Daar bedoel ik mee dat ze terugkeert in een vorige levensfase. Ze wordt weer het meisje van zes. Ik kom achter haar leeftijd doordat ze zich herinnert dat haar gestreepte zwembroekje met de zeilbootjes aanheeft. Ze voelt een heftige pijn in haar nek. Ze zit weer in het badhokje. Oom Wil is bij haar. Ze herleeft de verkrachting.'

Dit verklaart de hypnotherapeute aan de rechter-commissaris. 'Is het bijzonder om zoiets mee te maken?' vraag ik de therapeute. "Helemaal niet,' antwoordt zij zelfverzekerd, 'dit soort gebeurtenissen maken wij regelmatig mee.'

Tweeëneenhalf jaar voor dit verhoor is oom Wil in alle vroegte gearresteerd. Hij moet drie dagen en drie nachten in een politiecel blijven. Hij wordt onderworpen aan keiharde verhoren. Zijn arbeidsverleden en zijn privé-leven worden doorgespit. Hij wordt vernederd. Hij wordt niet geloofd.

Dat mag allemaal, want hij wordt ervan beschuldigd dat hij tien jaar geleden zijn nichtje in een badhokje heeft verkracht. Nadat hij is vrijgelaten komt Wil bij mij. Ik lees het proces-verbaal. Het is ontluisterend. Ik lees alles over het arbeidsverleden van Wil. Ik lees alles over zijn privé-leven. Ik lees dat het 'slachtoffer' verklaart dat zij door haar oom in het badhokje is verkracht. Ik lees niets over één of meer sessies bij een therapeute.

Hypnoseverhaal

Met Wil snel ik naar de rechter-commissaris. We vragen om een grondig onderzoek. Een jaar en vele verhoren later komt de hypnotherapeute met haar hypnoseverhaal. Ik vraag justitie de zaak onmiddellijk te sluiten. Neen, eerst moet de grootste deskundige op dit terrein, professor Wagenaar, worden geraadpleegd. Hij maakt gehakt van de zaak. Nog is justitie niet overtuigd. De Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken wordt ingeschakeld. Ook deze groep deskundigen laat geen spaan heel van de zaak.

Nu vraag ik de officier van justitie de zaak te seponeren omdat Wil ten onrechte als verdachte is aangemerkt. Mijn verzoek wordt niet ingewilligd. Met tegenzin seponeert justitie de zaak wegens gebrek aan wettig en overtuigend bewijs.

"Dat is toch niet redelijk, op deze manier laat u de mogelijkheid toch open dat Wil zijn nichtje wél heeft verkracht,' probeer ik hem te overtuigen. "Dat begrijpt u heel goed,' beëindigt hij korzelig het telefoongesprek.

Als het aan de Gezondheidsraad ligt, komen dit soort toestanden in de toekomst niet meer voor. Een paar jaar geleden heeft de toenmalige minister Borst van Volksgezondheid de raad gevraagd advies uit te brengen over de manier waarop therapeuten met het geheugen omgaan. Eind vorige maand kwam het lang verwachte advies.

In het rapport 'Omstreden herinneringen' veegt de raad de vloer aan met klungelige therapeuten, ondeskundig gehypnotiseer, droom- en regressietherapieën en wat niet meer. Ons geheugen zit ingewikkeld in elkaar. Herinneringen kunnen worden verdrongen en hervonden. Herinneringen kunnen ook worden gestuurd en ingeprent. Het is volgens de Gezondheidsraad niet mogelijk hervonden herinneringen van ingeprente (fictieve) herinneringen te onderscheiden. Het geheugen kan niet naar believen als een videoband worden afgespeeld.

De Gezondheidsraad vindt dat er hoge eisen moeten worden gesteld aan therapeuten die zich met de werking van het geheugen bezighouden. Het kan zinvol zijn om in therapie het verleden te bespreken en proberen te begrijpen. Vaak is de hulp van therapeuten noodzakelijk.

Maar, waarschuwt de raad, wat er bij een therapeut wordt besproken en naar boven komt, is niet hetzelfde als datgene wat er in de rechtszaal toe doet. De therapeutische waarheid is niet dezelfde als de juridische waarheid. Daarom is er voor de therapeut geen plaats in de rechtszaal.

Dat is voor de rechtspraak de belangrijkste conclusie van het rapport. Zij komt overeen met een van de aanbevelingen die ik in mijn boek 'Valse zeden' doe: hulpverleners behoren in een proces niet als getuige op te treden. Zij zijn er voor de slachtoffers.

Karwei

'Hoeveel zaken gaan er nu stuk op basis van het rapport, op basis van hervonden herinneringen?' hebben veel journalisten mij de afgelopen weken gevraagd. Maar zo simpel ligt het niet. In een vonnis ben ik het woord herinnering, voor zover ik mij herinner, nooit tegengekomen. Het is bij iedere zedenzaak een heel karwei om vals van echt te onderscheiden.

Het is moeilijk om goed uit te rafelen hoe in een proces anderen op de loop zijn gegaan met iemands oprecht beleefde herinneringen. Nog moeilijker is het de hulpverlener te ontmaskeren die zijn cliënt zo'n slechte dienst bewijst door haar incest aan te praten en zo in een slachtofferrol te duwen.

Zo'n ingeprente herinnering sticht veel onheil, niet alleen bij de rechtbank, maar juist bij familieleden en nabestaanden. Er zijn in Nederland veel verscheurde families die het slachtoffer zijn van hulpverleners die met het geheugen van hun cliënten op de loop zijn gegaan, zonder dat justitie daar maar aan te pas is gekomen. Die anonieme groep is nauwelijks te helpen.

Statistieken

Het is begrijpelijk dat het rapport niet goed is gevallen bij degenen die er nog steeds van overtuigd zijn dat een op de zeven Nederlanders slachtoffer is van incest, en dat er in ons land honderdduizenden mannen rondlopen die volgens de statistieken hun kind hebben misbruikt, zoals ik op de pagina Vrouw in De Telegraaf lees. Dat zijn gelovigen. Voor hen is er geen hoop meer.

Het rapport van de Gezondheidsraad is een belangrijke stap voorwaarts. De deskundigen van de raad stonden lijnrecht tegenover elkaar. Het is een huzarenstukje dat deze vogels van diverse pluimage gezamenlijk zo'n degelijk en unaniem rapport hebben uitgebracht.

Maar wie denkt dat er nu een einde is gekomen aan de strijd tegen degenen die de afgelopen jaren hebben meegeheuld met de tijdgeest, zoals de journalist John Jansen van Galen in Het Parool schrijft, zal bedrogen uitkomen. De strijd tussen de gelovigen, die weten dat een op de zeven vrouwen het slachtoffer is van incest, en de andersdenkenden, die geloven dat therapeuten veel spookbeelden kunnen oproepen, is nog maar net ontbrand.

Chris Veraart is advocaat in Alkmaar. Hij is gespecialiseerd in valse beschuldigingen en zedenzaken. In 1997 publiceerde hij zijn boek 'Valse zeden' (uitgeverij BZZToH)